donderdag 4 februari 2016

Leraren in opstand

Foto Runa Hellinga
Kap tegen vallend pleisterwerk
De houten overkapping voor de ingang van de Teleki Blanka middelbare school in Boedapest is niet bedoeld om leerlingen droog te houden. Die moet voorkomen dat iemand een stuk pleisterwerk op het hoofd krijgen. Binnen is het niet veel beter. Tafels en stoelen lijken uit de jaren vijftig te stammen en van de 120 computers in de school (waaronder die op de administratie) is een goed deel meer dan 15 jaar oud. Alleen het computerlab heeft nieuwe apparaten. Nou ja, nieuw. In ieder geval niet ouder dan een paar jaar.
Het Teleki behoort tot de ruim 400 scholen en inmiddels 30000 leerkrachten die zich sinds begin januari aansloten bij een open brief waarin de Herman Otto middelbare school in Miskolc de noodklok luidde over het Hongaarse onderwijs. Het was niet het eerste protest tegen recente onderwijshervormingen, maar bleek wel het laatste zetje dat zorgde voor een bredere protestbeweging.
Dat de leraren zich eerder gedeisd hielden, heeft veel met angst te maken. In het gecentraliseerde onderwijssysteem is protest riskant. Er is feitelijk maar één werkgever, het staatsinstituut KLIK dat ruim 4000 scholen beheert. Wie ontslagen wordt, komt niet meer aan de slag. Afgelopen december noemde János Lázár, leider van het bureau van de minister-president afgelopen december, kritiek van onderwijzers op hun werkgever KLIK eigenlijk onaanvaardbaar. Het was volgens hem als werken in een bedrijf: "Als iemand in een fabriek werkt, is niemand erin geïnteresseerd of hij die fabriek leuk vindt of niet. Dat betekent niet dat KLIK perfect is, maar het kan niet zo zijn dat de staart de hond laat kwispelen."
Begin februari werd in tien steden gedemonstreerd tegen de onderwijshervormingen. De protestbeweging leidde verder tot de oprichting van een nieuwe, onafhankelijke vakorganisatie, naast de nationale Lerarenkamer waar leerkrachten sinds 2012 verplicht lid van zijn.
Salarissen spelen een ondergeschikte rol in het protest. Het concentreert zich vooral op de gevolgen van de drastische maatregelen van de afgelopen jaren, zoals de verplichte dagelijkse gymlessen en de inkrimping van het aantal middelbare scholen en universitaire studieplaatsen met het expliciete doel meer leerlingen naar het beroepsonderwijs te sturen.
Maar de grootste klacht is de doorgeschoten centralisatie. In 2012 nam de staat het beheer van vrijwel alle scholen over. Teleki-schoolleider István Pukli raakte destijds niet alleen zijn directeursfunctie, maar ook vrijwel alle bevoegdheden kwijt. Hij moet het doen zonder eigen budget of zeggenschap over het personeelsbeleid. KLIK bepaalt alles: het lesprogramma, benoemingen en de distributie van krijtjes. “Papier krijgen we, maar als een stoel of computer kapot gaat, wordt die niet vervangen,” zegt Pukli.
Onlangs kwam het Instituut voor Educatieonderzoek en -Ontwikkeling (OFI) met een zeer kritisch rapport over de hervormingen. OFI constateerde dat nergens in Europa zo'n onderwijscentralisatie bestaat als in Hongarije. Volgens het rapport doet KLIK niets anders dan orders uitdelen en luistert het absoluut niet naar de scholen. Verder leidt de centralisatie tot een krankzinnige administratie die het werk van de scholen verlamt, en doet KLIK zijn werk in het volstrekte geheim, zodat niemand weet hoe beslissingen worden genomen. OFI dreigt nu door Lázár te worden opgeheven en te worden geïntegreerd in het ministerie dat onderwijs onder zijn beheer heeft. Ook een manier op kritiek te smoren.
Foto Runa Hellinga
Biologielokaal 2015
Zelfs schoolboeken zijn gecentraliseerd. Het vroegere brede aanbod heeft plaatsgemaakt voor één, door de KLIK goedgekeurd schoolboek per vak. 95 procent van de lestijd is voorgeschreven, inclusief de week waarin een bepaald proefwerk gedaan moet worden. De rest mag de leraar zelf invullen. “Het onderwijs is een eeuw teruggezet,” zegt Pukli, “Het gaat vooral om het leren van feiten.” Voor projecten en zelf informatie vergaren, centraal in moderne onderwijsnethoden, is geen tijd. De gevolgen daarvan zie je volgens Pukli terug in de slechte Hongaarse resultaten bij PISA, het driejaarlijkse onderzoek, waarmee de OECD de kwaliteit van het onderwijs in zeventig landen meet.
Daarnaast zijn er klachten over toegenomen werkdruk, zowel voor leraren, die veel langer verplicht op school aanwezig moeten zijn en de dooor OFI gesignaleerde eindeloze administratie moeten bijhouden, als voor leerlingen, die geconfronteerd werden met extra, verplichte uren, waaronder dagelijks een gymles. “Daardoor hebben we elk lesuur zo'n vier gymlessen,” zegt Pukli, “Maar er is maar één echt gymlokaal.” Zelfs dat is eigenlijk te klein. De meer dan dertig leerlingen die er les hebben, staan op een kluit over een touwtje lamlendig ballen naar elkaar te gooien. De meeste gymlessen worden ingevuld door hardlopen in een nabij gelegen park of, bij slecht weer, op de schooltrap. Weinig inspirerend, storend en bovendien slecht voor de bouwvallige trap.
Want er is maar één zaak waarmee KLIK zich niet bemoeit, en dat is het o zo noodzakelijke onderhoud van het schoolgebouw. Dat valt officieel onder de gemeente Boedapest, die daar geen geld voor heeft. Dus brokkelt het ooit fraaie jugendstilgebouw waar de school in gevestigd is, verder af. Tot er misschien echt iemand een keer een steen op zijn kop krijgt.

Geen opmerkingen: