Aziatische
toestanden in Europa, zo omschrijft de Stichting Onderzoek Multinationale
Ondernemingen (SOMO) de arbeidsomstandigheden in vier elektronicafabrikanten in
Hongarije. Werknemers maken vaak dagen van twaalf uur, tegen zeer lage lonen en
moeten op vakantie wanneer de baas dat bepaalt, aldus het SOMO-rapport “Het
Flex-syndroom”.
Vakbondsman
László Zoltán kent de gevolgen van zo’n dienst maar al te goed. Zes jaar lang
werkte hij bij Nokia in Komaron in een twaalf uurdienst. Net als zijn vrouw,
die in de andere ploeg zat. “We zagen elkaar alleen bij de ploegenwisseling,” zegt
hij. En op de gezamenlijke vrije dagen, maar omdat hun dag- en nachtritme verschilde,
kwam het ook dan niet echt van gezamenlijke activiteiten. “Het tast je sociale
leven enorm aan, je kunt nooit ergens heen, want de diensten gaan ook in het
weekend door. En ik was altijd moe, maar kon niet slapen.” Zoltán stopte met de ploegendienst toen hij op zijn veertigste een hartaanval kreeg.
Het SOMO-onderzoek
is onderdeel van het makeITfair-project, gericht op misstanden bij de productie
van consumentenelektronica. Daarbij gaat het vooral om Azië, maar Hongarije werd
onderzocht, omdat dat land binnen Europa de belangrijkste producent van zulke elektronica
is. Naast het Finse Nokia onderzocht SOMO vestigingen van Samsung, Flextronics
en Foxcomm, drie Aziatische bedrijven. Het grootste struikelblok bleek de
zogenaamde tijdbank: de Hongaarse arbeidswet die het voor werkgevers mogelijk
maakt om de lengte van de arbeidsdag te variëren.
Op drukke
momenten, bijvoorbeeld voor de kerst, kan werknemers worden opgedragen tot
maximaal twaalf uur per dag en zestig uur per week te werken. De extra uren worden
in slappere tijden zonder overwerktoeslag gecompenseerd via werktijdverkorting
of verplichte vakantie. Bedrijven hoeven zo minder tijdelijke werknemers in te
huren. Vooral oudere werknemers klagen dat ze zulke lange dagen, vaak staand
aan een machine, nauwelijks volhouden.
De problemen
zijn niet bij alle bedrijven gelijk. Bij Nokia, waar de twaalfurige dag
standaard was, maar inmiddels overigens is afgeschaft, waren de extreem lange
dagen de grootste klacht. “Lang niet iedereen was er trouwens ontevreden over,”
zegt Zoltán, “Een voordeel is dat je per veertig uur minder reistijd hebt, en als
je van ver komt, scheelt dat. Tussen drie diensten had je altijd drie dagen
vrij. Vooral jonge mensen vinden dat prettig. Pas als je het langer doet, merk
je de gevolgen. Op den duur sloopt zo’n ritme je gezondheid.”
Op de lange
dagen na was het personeel bij Nokia overigens te spreken over de werkgever. De
onderlinge werkverhoudingen zijn goed, het salaris redelijk, het management is
toegankelijk en het bedrijf biedt sociale extra’s, zoals gratis medische
onderzoeken bij de gezondheidskliniek op het industrieterrein bij Komaron.
Maar bij
andere bedrijven wordt er naast lange dagen geklaagd over buitensporig lage
lonen, autoritaire werkverhoudingen of over pauzes die zo kort zijn dat ze
nauwelijks naar de wc kunnen of hun middagmaal opeten. Vooral Flextronics in
Zalaegerszeg springt er in het SOMO-onderzoek wat dat betreft uit. Volgens
werknemers werd daar tot voor kort zo regelmatig iemand op de werkvloer onwel
dat het lokale ziekenhuis en de pers er zelfs een naam voor hadden: het
Flex-syndroom.Het management zag overigens in dat er iets moest gebeuren: ook
Flextronics schafte de 12-urige werkdag af. En verder kregen werknemers een
stoel.
“Smerige multi’s” en “slavenomstandigheden”
zijn termen die vooral in Hongaarse nationalistische kringen populair zijn als om
multinationals gaat en het SOMO-rapport lijkt die vooroordelen te bevestigen.
