donderdag 24 juli 2014

Als dieven in de nacht

Protest bij het monument
Iedereen kent ze wel, de wonderlijke vertaalfouten op Hongaarse menukaarten. Als een zaak die zijn lekváros bukta (soort zoet broodje gevuld met jam) vertaalt als een 'fuckup with marmelade', is dat vooral grappig, al vraag je je dan af waarom ze er niet even iemand naar hebben laten kijken die de taal echt spreekt.
Maar als de slachtoffers van (onder meer) de Holocaust in een Hebreeuwse vertaling uit het Hongaars worden omschreven als korbán, 'offerdieren', is de lol er wel af. Pijnlijk, vooral als die tekst ook nog eens op een monument staat waarvan veel Hongaren, joden en niet-joden, menen dat het helemaal niet gebouwd had mogen worden.
Afgelopen weekend legden bouwvakkers als dieven in de nacht de laatste hand aan het omstreden monument ter herdenking van de Duitse bezetting van 19 maart 1944. Van zaterdag op zondag werd in het holst van de nacht van zaterdag Engel Gabriel (die symbool staat voor Hongarije) op zijn plaats gezet. Vanaf bovenaf wordt de arme engel door de perfide Duitse adelaar aangevallen. Omdat enige uitleg op zijn plek is, staat op de sokkel in het Hongaars en vier talen, waaronder dus dat ongelukkige Hebreeuws, de tekst "ter herdenking van de slachtoffers".
Het is er met horten en stoten gekomen, dat monument. Nadat de regering in januari bekend maakte plannen voor zo'n bouwwerk te hebben, barstte een storm van kritiek los. Hoewel de zaak 19 maart af had moeten zijn, werd de bouw uiteindelijk uitgesteld tot een maatschappelijke discussie over de kwestie na de verkiezingen begin april. Althans, dat was de verklaring, maar dat moet de kortste matschappelijke discussie uit de geschiedenis zijn geweest. Daags na de verkiezingen gingen de bouwwerkzaamheden al van start.
En toen stokten ze weer. Maandenlang stonden er alleen een paar zuilen, omringd door hekken en onder permanente bewaking van de politie. Dagelijks kwam er een groep meest oudere demonstranten, die stenen, foto's, kaarsen, bloemen en levensverhalen neerlegden om te vertellen wat ze tegen dit monument hebben. Met de Duitse bezetting begon in Hongarije ook de Holocaust. In luttele maanden tijd 600.000 joden naar Auschwitz versleept. Het monument onderstreept de opvatting dat de Duitsers daarvoor verantwoordelijk zijn en Hongarije er niets aan kon doen.
Dat, menen de demonstranten, is geschiedsvervalsing. Niet alleen bleef admiraal Horthy, die sinds 1920 staatshoofd was, na de Duitse machtsovername aan en had hij macht genoeg om de deportaties in juli stop te zetten, ook werden die deportaties geheel door de Hongaarse autoriteiten uitgevoerd. Adolf Eichmann, Hitlers man voor  de  'oplossing van het jodenvraagstuk', zat hier uitsluitend voor de organisatie van de transporten. Maar het waren Hongaarse agenten, Hongaarse soldaten en Hongaarse ambtenaren die ervoor zorgden dat mensen op de trein werden gezet. Diezelfde autoriteiten zorgden er ook nog voor dat mensen voor hun deportatie hun achterstallige rekeningen hadden betaald, dat ook nog.
En nu is het monument dus in alle stilte afgemaakt. Een officiële onthulling in het bijzijn van premier Orbán komt er niet, is al aangekondigd. Dat heeft vermoedelijk minder te maken met het respecteren van gevoelens van critici, als met de vrees dat zo'n plechtigheid wel eens tot vervelende protesten zou kunnen leiden. De premier blijft meestal ver van protesten tegen zijn beleid, maar het staat ook zo slordig om oude Holocaustoverlevenden en hun nazaten door de politie te laten verwijderen.
Wat er volgens een regeringsverklaring ook niet komt, is een correctie van de tekst, hoe hard die ook nodig is . Volgens rabbi Zoltán Radnóti, die de kwestie in zijn blog aan de orde stelde, laat behalve het gebruik van de term korbán ook de woordvolgorde van de zin te wensen over. Wat het woord korbán betreft: het wordt in het Hebreeuws wel voor slachtoffer gebruikt, in combinatie met andere woorden, maar zoals Radnóti schrijft, in deze samenhang krijgt het wel een hele wrange bijklank.
Afgezien daarvan, ook de Engelse tekst 'In memory of victims' slaat eigenlijk nergens op. Met het ontbrekende lidwoord 'the' zou het al een holle tekst zijn, maar zonder dat lidwoord zegt het helemaal niets. Nu kunnen hier ook slachtoffers van een orkaan, hondsdolheid, auto-ongelukken of skiën worden herdacht.
Maar dat is gezeur, begrijp ik uit de regeringsverklaring. De vertalingen zijn namelijk afkomstig van OFFI, het landelijke bureau dat officiële vertalingen maakt en bekrachtigt. Wie in Hongarije een officieel document vertaald moet hebben, komt bij OFFI terecht. OFFI-vertalingen zijn onfeilbaar. Daar is het bureau zelf althans van overtuigd en daar vragen ze ook belachelijk veel geld voor. En als je, zoals een lid van een internetforum, het pech hebt dat OFFI in de Engelse vertaling van de Hongaarse geboorte-akte van zijn dochter, van een meisje een jongen maakt en bovendien de namen van de vader en de moeder verwisselt? Jammer dan, OFFI corrigeert niet, want OFFI heeft altijd gelijk.
Maar toch, een advies aan het bureau van de premier: het inhuren van een moedertaalspreker levert echt betere vertalingen op dan OFFI. En het kost minder. Of je nou een menukaart maakt, of een monument bouwt.

vrijdag 18 juli 2014

RTL, nieuwe kampioen van de Hongaarse persvrijheid

Nee, RTL voert geen oorlog tegen de Hongaarse regering, zegt Dirk Gerkens, CEO van RTL in Hongarije. Wie de kritische berichtgeving van het RTL-nieuws zo omschrijft, gaat mee met regeringspolitici die ieder kritisch nieuwsbericht als aanval beschouwen. Maar wat klopt, is dat RTL, kampioen van reality-tv, soaps en licht nieuws, zich plots opwerpt als ultieme verdediger van de Hongaarse persvrijheid. Het bedrijf gaat zelfs geld steken in serieuze onderzoeksjournalistiek. “We zijn het laatste grote, onafhankelijke mediaconcern in dit land en ze krijgen ons niet weg,” zegt Gerkens.
Woordvoerder LászlóSimon: serieus nieuws houdt zich hier niet mee bezig
Wie de laatste weken het RTL-nieuws aanzet, ziet regelmatig goed onderbouwd berichtgeving over politieke corruptie en voor iedereen begrijpelijke reportages over de concrete gevolgen van nieuwe regeringsmaatregelen, over het optreden van de politie die vooral zigeuners monsterboetes geeft voor vergrijpen zoals het laten vallen van een zakdoekje en te snel rijdende staatssecretarissen. De zender, de grootste van Hongarije. had onder meer reportages over Lőrinc Mészáros, burgemeester van premier Viktor Orbáns geboortedorp, die in luttele jaren tijd van een bankroete loodgieter een van de honderd rijkste mannen van Hongarije is geworden, en over de vraag hoeveel staatsopdrachten het bedrijf van de vader van Orbán krijgt.
De oorlog die er dus niet is, begon met de invoering van een omzetbelasting op advertenties. Die maatregel treft alle media die advertenties hebben, maar terwijl kleine media één procent betalen, en grotere tien of twintig, is er slechts één bedrijf dat het hoogste tarief van veertig procent moet ophoesten: RTL. En daarmee verandert dat bedrijf in één klap van winstgevend in verliesgevend.
RTL ziet de belastingmaatregel dan ook als een uitdrukkelijke poging in om het bedrijf het land uit te werken, niet zo gek gezien de openlijke antipathie van veel regeringspolitici tegen de omroep. Maar de onderneming heeft aangekondigd zich met alle middelen te verzetten. “Als we hieraan toegeven, breng je andere landen ook op ideeën,” verklaart Gerkens dat besluit van de moedermaatschappij in Luxemburg. RTL plant onder meer juridische procedures, maar Gerkens wil daar om tactische redenen niet meer over kwijt. 
“Maar onze nieuws is geen oorlogsverklaring, we doen gewoon ons werk,”zegt ook Róbert Kotroczó, hoofd van de nieuwsafdeling van RTL. Dat de belastingmaatregel samenviel met het besluit van RTL om pandageboortes in te ruilen voor politieke en sociale verslaggeving is toeval, echt. Aanleiding voor het nieuwe beleid was de strategische beslissing om de concurrentie aan te gaan met het nieuws van de concurrerende commerciële omroep TV2, die overigens zulke nauwe banden met de regering heeft dat het bedrijf dit jaar geen advertentiebelasting hoeft te betalen.
Hoe dan ook, RTL staat plotseling op de kaart als zeer serieuze nieuwszender die regelmatig door andere media wordt aangehaald. Dat legt het bedrijf trouwens geen windeieren. Wie denkt dat tv-nieuws zijn langste tijd heeft gehad: RTL-verslaggevers hebben op straat plotseling een soort sterstatus. De kijkcijfers groeien en de redactie wordt bedolven onder de tips. Een anonieme toegestuurd compleet dossier met alle stukken, namen en telefoonnummers, Kotroczó kijkt er al niet meer echt van op.
De redactie werkt nauw samen met anticorruptieorganisaties zoals Transparency International en de Hongaarse website Átlátszó (Doorzichtig) en is bezig met de oprichting van een eigen afdeling voor onderzoeksjournaliek. Belangstellenden voor die baan zijn genoeg. “Welke journalist zou er op dit moment niet bij RTL willen werken?” zegt Kotroczó. Hijzelf duidelijk wel. Hij straalt.
De reacties van regeringszijde zijn zuur. Een financieel dagblad met zeer goede banden in de regering schreef over de bonus van 5,3 miljoen euro die Gerkens opgestreken zou hebben. Helaas moest het blad toegeven dat het zich drie nullen had vergist. Het ging slechts om 5300 euro.
Regeringspolitici praten niet meer met de zender, op een enkele officiële woordvoerder na. Zo meende  László L. Simon, woordvoerder van het kantoor van de premier, dat een serieuze zender zich niet bezig hoort te houden met vragen als of het bedrijf van Orbáns vader staatssubsidies krijgt. Af en toe is er een parlementariër die anoniem iets kwijt wil, maar verder vermijden Fidesz-vertegenwoordigers de RTL-microfoon. Ironisch, grinnikt Kotroczó: “Een jaar geleden klaagden ze dat we geen serieus nieuws brachten. Brengen we politiek, is het ook niet goed.”

maandag 14 juli 2014

De oogproblemen van de Hongaarse Vrouwe Justitia

Stel,er valt een zakdoekje uit je zak terwijl je je mobieltje tevoorschijn haalt. Toevallig is er een Hongaarse agent die het ziet. Hoeveel zou je dat kosten? Een vermanend woord? Een paar duizend forint? Niet meer waarschijnlijk, als je een jonge blonde vrouw of een vriendelijke oude dame bent. Maar wees geen zigeuner. Onlangs stuurde een Hongaarse rechter een zigeuner uit Piliscsaba tien dagen de gevangenis in, omdat hij een boete van 50.000 forint (pakweg 165 euro) niet had betaald. En die boete had hij dus gekregen, omdat er een papieren zakdoekje uit zijn zak was gevallen. Of misschien had hij het wel expres laten vallen. Maar dan nog...
Tamás, de man in kwestie, leeft van een uitkering. Of beter, hij zit in de werkverschaffing, en die boete was ongeveer wat hij in een maand verdient. Theoretisch had hij zijn straf kunnen betalen door tien dagen in de werkverschaffing te werken. Maar hij kon zichzelf moeilijk verdubbelen, en tien dagen inkomsten kon hij niet missen zonder honger te lijden. Dus werd de gevangenis. Een troost: daar kreeg hij in ieder geval te eten.
Zigeuners vormen iets van vijf tot tien procent van de Hongaarse bevolking. Niemand weet het precies, want het wordt niet bijgehouden in het bevolkingsregister, maar laten we het grofweg stellen: als je arm bent en donker van huid, dan is de kans groot dat de politie, en de rest van de bevolking, je voor zigeuner verslijt. En dan is de kans weer een stuk groter om wegens een klein vergrijp aangehouden te worden.
Dat ligt niet uitsluitend aan het feit dat politieagenten iedere arme, zwartharige sloeber als zigeuner kwalificeren. De kans om in een dorp een boete te krijgen schijnt sowieso hoger te zijn dan in de stad. Dat geldt vooral in dorpen waar de politie 24 uur per dag aanwezig is, want in het gemiddelde dorp gebeurt per slot van rekening niets. Die agenten vervelen zich te pletter, dus die gaan iets zoeken om te doen.
De kans dat ze hun verveling verdrijven door Pista met zijn zwarte haren en zwarte ogen lastig te vallen is toch heel wat groter dan de kans dat ze Véronika néni met haar zwarte Hongaarse klederdracht en haar kanten kapje beboeten. Volgens het Hongaarse Roma Persbureau dat de zaak onderzocht, is het in dorpen in Oost-Hongarije, waar veel zigeuners wonen, moeilijk om Roma te vinden die nooit een boete hebben gehad voor een minieme overtreding.
En dat terwijl Véronika néni zich net zo goed schuldig gemaakt kan hebben aan veel van de zaken waar zigeuners die boetes voor krijgen. De nieuwssite Index zette er onlangs een gevallen op een rijtje:
Olaszliská
- een 20-jarige vrouw uit Olaszliská  met een kind dat vanwege ziekte permanent in een kinderwagen zit. Op vuilnisophaaldag moest ze vanwege de vuilnisbakken die op de stoep stonden, met de kinderwagen op de weg lopen. Boete: tienduizend forint (dertig euro). Later kreeg ze ook nog een boete wegens oversteken op een plek waar geen zebra is. Pikant detail: er is geen zebra in het dorp.
- Een jongen die tienduizend forint boete kreeg omdat hij, terwijl hij vanwege een vertraagde bus langs de weg naar huis liep, aan de verkeerde kant van het wegdek liep. Dezelfde jongen had ook al eens boetes gekregen vanwege een lekke band (?) en het ontbreken van reflectoren op zijn fiets. Overigens lopen zoveel Hongaren rechts langs de weg dat ik het voor de zekerheid even heb opgezocht. Mocht u ooit in de situatie komen, links, tegen het verkeer is, is ook in Hongarije de juiste plek.
- Een man die in een klein stadje in de werkverschaffing straten veegde, wilde naar de andere kant van de straat om daar schoon te maken. Het zebrapad was pakweg tachtig meter verderop. Beetje ver, dus dat deed hij niet. Boete: 5000 forint. Terwijl de agenten de bon uitschreven, staken er tal van andere mensen over. Niemand van hen werd aangehouden.
Antal Rógan (links) op de fiets
- En dan was er een man die een boete van 15000 forint kreeg voor het niet dragen van een oranje zichtbaarheidsvest op de fiets (officieel verplicht buiten de bebouwde kom, maar ik ken geen toerfietster die zo'n vest echt draagt). Hij werd ook nog eens naar het bureau meegenomen voor een alcoholcontrole. Hoewel die negatief was, kostte hem dat nog eens 27.000 forint. Een paar weken later liep dezelfde man met zijn vriendin, geen zigeuner, op straat. Hij werd gecontroleerd, zij niet. Hij kreeg een boete, omdat hij op de weg liep.
En dan meldt Index nog boetes wegens overtredingen als het niet dragen van een veiligheidsgordel op een parkeerterrein, het parkeren in de berm voor het eigen huis en het ontbreken van een fietsbel, een onderdeel dat wel vaker ontbreekt op Hongaarse fietsen, zoals bijgaande foto van Antal Rogan, parlementariër van regeringspartij Fidesz, op Facebook demonstreert.
Dertig tot vijftig procent van de bevolking van Hongaarse gevangenissen bestaat uit zigeuners. Dat is veel in vergelijking tot hun aandeel in de totale bevolking. Maar als mensen voor het laten vallen al tien dagen in de gevangenis kunnen komen, is het natuurlijk ook niet gek dat ze in de bajes oververtegenwoordigd zijn. Vrouwe Justitia mankeert duidelijk wat aan haar ogen.



donderdag 3 juli 2014

Eindexamenperikelen: het verhaal van B.

Na zes jaar school zit het erop. De klassenleraar heeft diverse malen tranen geplengd over het afscheid van de klas. Ik overdrijf niet. Als je zes jaar lang met 35 jongeren optrekt, hen ziet opgroeien van brugpiepers tot studenten, ieder jaar een of twee keer een weekend met hen op stap gaat en elke week een klassenuur hebt waarin je hun problemen bespreekt, dan weegt zo'n afscheid zwaarder dan wanneer 'klassenleraar' een soort vage verantwoordelijkheid is voor leerlingen die je af en toe een keer ziet langskomen. Hij wil hierna niet nog een keer de verantwoordelijkheid voor een klas, hij vindt het afscheid te moeilijk. Maar hij wil heel graag af en toe een mailtje van hen krijgen, heeft hij gezegd.
Afgelopen week hebben wij hebben de eindafrekening gekregen van de moeder die zich de afgelopen jaren heeft bekommerd om de financiële kant van de zaken. Het eindexamen heeft de klas als geheel een kleine 3500 euro gekost. Honderd euro per leerling, best te overzien als je niet meerekent dat we daarnaast danslessen, toegangskaartjes voor het eindexamenbal en de kosten van professionele foto's hebben moeten bekostigen. Van die 3500 euro is haast de helft opgegaan aan afscheidscadeaus voor de leraren. Geen idee wat de meesten hebben gekregen, maar de klassenleraar ging met behalve een fotoalbum naar huis met een forse speelgoedboot vol barbecuevlees (hij is dol op roeien).
Het goede nieuws was: er was nog geld over in de klassenpot, een dikke 200 euro. Dat geld gaat, op voorstel van de moeder die het beheert, naar B., een van de leerlingen. Niemand die daar tegen protesteerde. B. heeft het geld meer dan verdiend.
Hij is wees. Sinds zijn ouders zijn omgekomen in een auto-ongeluk toen hij nog vrij klein was, leeft hij bij zijn grootouders. Vorige zomer overleed zijn grootvader onverwacht. Sindsdien is B. alleen met zijn blinde en half verlamde grootmoeder. Dat betekent dat het hele huishouden in dit eindexamenjaar op B.'s schouders neerkwam.
Heel af en toe kneep hij er een uurtje tussenuit om met zijn vrienden een hamburger te eten, maar de meeste dagen spoedde hij zich, zodra de school uit was, naar huis, om boodschappen te doen, schoon te maken en te koken. Desondanks legde B., een briljante leerling, een van de beste examens van de klas af. Voor de lol deed hij zelfs meer vakken dan wettelijk verplicht.
Veel hamburgers kan B. zich niet veroorloven, want zijn grootmoeder en hij leven van iets van driehonderd euro, het minieme gehandicaptenpensioentje dat zij krijgt en een paar tientjes kinderbijslag. Door de dood van de grootvader viel diens pensioen, vast ook geen vetpot, weg.
Dan hakt zo'n eindexamen erin. Voor B. dus geen nieuw eindexamenpak. Hij is klein, de kleinste jongen van de klas, en een afdankertje van iemand anders was nog wel te vinden. Bij het eindexamenbal zat hij op de bank, want geld voor danslessen had hij niet. De overige kosten, zoals zijn bijdrage aan de cadeaus voor de leraren, het eindexamenbanket, de klassenfoto, hebben de ouders van de andere leerlingen onderling verdeeld.
Ergens begin dit jaar kregen we een mailtje van de klassenleraar, waarin hij het verhaal van B.'s grootvader uit de doeken deed en de klas om steun vroeg. Sindsdien betaalt iedereen maandelijks 500 forint als ondersteuning van B. Misschien geen wereldbedrag, maar gezien het minieme inkomen waarvan hij en zijn grootmoeder moeten leven, een welkome ondersteuning. En, zoals onze zoon, die met hem bevriend is, zei: "Het zal nog niet makkelijk zijn om hem dat geld aan te laten nemen. Hij is erg trots."
Misschien nog belangrijker is dat de klassenleraar zijn contacten met oud-leerlingen heeft aangesproken. B. weet nu al dat hij tijdens zijn studie hij een bedrijf van een van die oud-leerlingen een baantje heeft dat hem door de studie heen kan helpen. Ik moet bekennen, ik heb echt geen idee meer hoe mijn klassenleraar heette. Maar ik weet zeker dan mijn zoon en zijn medeleerlingen dat over dertig of veertig jaar nog precies weten. Kom maar eens om zo'n man.